tu jesteś:   STRONA GŁÓWNA
Poznaj Tatry
NATURA
   Zielony Świat Tatr
   Zwierzęta Tatr
   Klimat, Skały i Wody
   Kronika wydarzeń przyrod.
KULTURA
   Historia
   Etnografia
Filmy edukacyjne
AUDYCJE RADIOWE
ATLAS ROŚLIN
ATLAS GRZYBÓW
ATLAS ZWIERZĄT
PANORAMY TATR
INNE GÓRY
BLOG / NEWSY
WSPÓŁPRACA


Klimat, Skały i Wody
Historia powstawania skał tatrzańskich
strona: 2/2    1 2 

Jura

Początek jury na części obszaru tatrzańskiego był okresem pewnego, niewielkiego niepokoju tektonicznego. Spowodowało to poprzecinanie powstałych wcześniej warstw skalnych uskokami. Powstały ogromne bloki, które poruszały się niezależnie od siebie w górę lub w dół w różnym tempie, niekiedy bardzo gwałtownie. Bloki wydźwignięte ponad powierzchnię morza ulegały erozji, a produkty powstałe z ich niszczenia - żwir, piasek i muł transportowane były do morza. Takie pionowe ruchy we wczesnej jurze powtarzały się kilkakrotnie. Na pozostałej części obszaru tatrzańskiego istniało płytkie morze, w którym życie organiczne było niezwykle bujne. Dno zbiornika zasiedlały ramienionogi, małże, ślimaki, jeżowce. Największe znaczenie miały liliowce i gąbki. Fragmenty ich szkieletów są głównym składnikiem wapieni krynoidowych i skał krzemionkowych.
W tym czasie cały obszar kriżniański zalany był morzem. Początkowo było ono płytkie, z czasem stało się coraz głębsze. Obok wapieni zaczęły tworzyć się mułowce i iłowce. Zmiana głębokości spowodowała, że typowe organizmy płytkowodne zostały wyparte przez organizmy żyjące w otwartych, głębokich morzach. Były to swobodnie pływające głowonogi - amonity i belemnity, których skamieniałe szczątki są dziś znajdowane w wapieniach z tego okresu. Po pewnym czasie (w środkowej jurze) morze jeszcze bardziej powiększyło swój zasięg obejmując także obszar tatrzański. Typowymi powstałymi wtedy skałami są wapienie krynoidowe i leżące na nich różowe wapienie z amonitami. Na obszarze kriżniańskim morze było jeszcze głębsze i na jego dno spokojnie opadał wyłącznie muł wapienny. Z upływem czasu podobne warunki spokojnej głębokomorskiej sedymentacji zapanowały również na obszarze tatrzańskim. Powstały wtedy grube pokłady masywnych, białych wapieni. Dodatkowo, na obszarze kriżniańskim pod koniec jury następowało się ciągłe, powolne pogłębianie morza. Na jego dnie osadzały się także muły radiolariowe, które się z czasem utworzyły różowe lub szarozielone radiolaryty - jedne z najtwardszych skał osadowych. Z końcem jury pogłębianie morza ustało. Ponowne nastąpiło lekkie spłycenie i na dnie osadzał się znowu muł wapienny, z którego powstawały wapienie.

Kreda

Otwarte, głębokie morze, jakie istniało na obszarze tatrzańskim w późnej jurze trwało dalej także we wczesnej kredzie. Dlatego też powstające wtedy skały nie różnią się od powstałych wcześniej i nie można wyznaczyć wyraźnej granicy/różnicy pomiędzy skałami osadzanymi w jurze i kredzie. Są to głównie białe masywne wapienie z amonitami. Jednak w czasie trwania okresu kredowego rozpoczęło się – po raz kolejny – powolne spłycanie morza. Na jego dnie zaczęły rosnąć rafy koralowe. W – coraz płytszym morzu – pojawiły się mszywioły, małże, ślimaki, glony i otwornice. Najwyższa część kompleksu masywnych wapieni jest przepełniona szczątkami tych organizmów.

Z końcem wczesnej kredy ponownie rozpoczęły się pionowe ruchy bloków skalnych wzdłuż uskoków powstałych wcześniej. Podobnie jak poprzednio bloki wydźwignięte ponad powierzchnię wody były niszczone a produkty erozji – piasek i muł – wynoszone do morza W wyniku tego powstały kilkusetmetrowej grubości pokłady piaskowców i łupków marglistych. Obszar kriżniański w tym czasie znowu różnił się od tatrzańskiego. Przez cały czas było tam spokojnie, a w głębokim, otwartym morzu powstawały margle i wapienie bogate w szczątki amonitów, belemnitów, gąbek i jeżowców.

Okres kredowy to czas, w którym w wielu rejonach Ziemi rozpoczęły się, trwające później, w trzeciorzędzie, wielkie ruchy tektoniczne noszące nazwę alpejskich. Nastąpiło wtedy wzmożone przesuwanie wielkich płyt budujących skorupę ziemską. Skutkiem nacisku płyty afrykańskiej, która zbliżyła się do płyty euroazjatyckiej, osady które tworzyły się w Oceanie Tetydy zostały sfałdowane. Pewna część skorupy ziemskiej zaczęła się zanurzać pod płytę euroazjatycką, a jej pokrywa osadowa była zdrapywana, miażdżona i fałdowana. Od swego krystalicznego podłoża oderwały się wielkie płaty skał (płaszczowiny) które przesuwały się ku północy, wślizgiwały na siebie i wewnętrznie fałdowały. Obrazowo procesy te można porównać z ... fałdowaniem się obrusa na płaskiej powierzchni stołu. W obrębie obszaru tatrzańskiego utworzyły się i nasunęły wzajemnie na siebie płaszczowina Czerwonych Wierchów i płaszczowina Giewontu. Obie przykryte zostały płaszczowiną kriżniańską zbudowaną ze skał utworzonych na obszarze kriżniańskim. Na koniec wszystkie wymienione wcześniej płaszczowiny przykryte zostały płaszczowiną choczańską, która pokonała najdłuższą drogę z południa. Tak więc skały z obszaru tatrzańskiego, kriżniańskiego i choczańskiego przemieściły się daleko na północ i ułożone na sobie znalazły się na swym obecnym miejscu. Nie tworzyły jednak jeszcze gór w sensie formy rzeźby terenu, wszystkie te procesy miały miejsce głęboko pod powierzchnią terenu. Z końcem kredy wielkie ruchy tektoniczne osłabły i obszar Tatr na krótko stał się lądem.

Brama Kraszewskiego w Dolinie Kościeliskiej zbudowana z wapieni fot. JKS

Paleogen

We wczesnym paleogenie, w eocenie na obszar całych Tatr ponownie stał się dnem morza. Było ono stosunkowo płytkie, tworzyły się w nim głównie zlepieńce, wapienie i dolomity. Morze to stanowiło środowisko życia wielu rodzajów organizmów - małży, ramienionogów, mszywiołów, glonów. Wyjątkową rolę w tworzeniu skał odegrały wówczas otwornice, których szkielety stanowią budulec wapieni numulitowych. W warstwach ciemnych łupków stanowiących przeławicenia w wapieniach, w znacznych ilościach występują zwęglone szczątki tropikalnych roślin lądowych takich jak palmy czy migdałowce, które zostały przyniesione wraz z materiałem skalnym z pobliskiego lądu.

Po tym „płytkomorskim” epizodzie, na skutek gwałtownego obniżenia bloków podłoża, obszar tatrzański stał się dnem morza głębokiego. Jednocześnie na południu obszar dzisiejszych słowackich Rudaw został wyniesiony i stał się lądem. Ulegał on intensywnej erozji, a rzeki dostarczały do morza ogromne ilości materiału okruchowego. Z tego materiału w strefach przybrzeżnych powstawały rozległe podmorskie stożki. Po nagromadzeniu na podmorskim stoku zbyt wielkiej ilości materiału lub na skutek trzęsień Ziemi osady zaczynały się zsuwać w dół stoku. Grubsze okruchy staczały się po nachylonym dnie zbiornika, drobniejsze przemieszczały się w postaci chmury zawiesiny. Powodowało to „automatyczną” segregację osadu. Materiał najgrubszy pokonywał najkrótszą drogę, drobniejszy, unoszony w postaci zawiesiny opadał znacznie dalej. Takie procesy powtarzały się wielokrotne. Nakładanie się na siebie tego typu zsuwów doprowadziło do powstania osadów zwanych fliszem. Jego cechą charakterystyczną jest wielokrotne powtarzanie się – w profilu pionowym – układu: gruboziarniste piaskowce, drobnoziarniste piaskowce, mułowce, łupki ilaste, gruboziarniste piaskowce, itd... Grubość poszczególnych osadów może być bardzo różna, czasami więcej jest piaskowców, czasem przeważają łupki. Cały obszar tatrzański będący dnem morza przykryty został grubą pokrywą osadów fliszowych.

Praktycznie na tym opisie można zakończyć „krótką historię powstania tatrzańskich skał’. Historia dalsza – która doprowadziła Tatry do dzisiejszego wyglądu, to materiał na zupełnie inną opowieść…

Grzegorz Barczyk

1 2 
strona: 2/2    1 2 
«« Powrót do listy
    Drukuj     Wyślij znajomemu    Ilość odwiedzin   27137

POZNAJ TATRY Copyright © MATinternet s.c. - Z-NE.PL - ZAKOPANE 1999-2024  ::  14519567 odwiedzin od 2007-01-09   ONLINE: 17