tu jesteś:   STRONA GŁÓWNA
Poznaj Tatry
NATURA
   Zielony Świat Tatr
   Zwierzęta Tatr
   Klimat, Skały i Wody
   Kronika wydarzeń przyrod.
KULTURA
   Historia
   Etnografia
Filmy edukacyjne
AUDYCJE RADIOWE
ATLAS ROŚLIN
ATLAS GRZYBÓW
ATLAS ZWIERZĄT
PANORAMY TATR
INNE GÓRY
BLOG / NEWSY
WSPÓŁPRACA


Klimat, Skały i Wody
Historia powstawania skał tatrzańskich
strona: 1/2    1 2 

Skały tatrzańskie mają bardzo różne pochodzenie i powstawały w różnym czasie. Skały magmowe formowały się z magmy zastygającej w głębi skorupy ziemskiej. Skały osadowe powstawały z osadów gromadzących się na dnie mórz, których głębokość i zasięg ulegał w czasie tego osadzania wielokrotnym zmianom. Materiał budujący te skały pochodził zarówno ze szczątków organizmów żyjących w morzach jak i stanowiły go cząstki mineralne pochodzące z powstających i niszczonych w pobliżu lądów. Skały przeobrażone (metamorficzne) powstawały na skutek przeobrażeń skał wcześniej utworzonych, zarówno osadowych jak i magmowych. Procesy metamorficzne to – głównie – zmiany temperatury, ciśnienia i środowiska chemicznego. Za sprawą ruchów tektonicznych baseny oceaniczne, morskie jak i powstałe w nich skały, kilkakrotnie przekształcały się w góry. Te z kolei były niszczone, poddawane erozji.

Najstarszymi skałami znanymi z Tatr są gnejsy i łupki krystaliczne, które obecnie występują głównie w górnych częściach dolin Tatr Zachodnich. Są to skały metamorficzne. Przypuszcza się, że skałami, które uległy przeobrażeniu były piaskowce i łupki głownie ilaste. Oznaczenia wieku bezwzględnego gnejsów, pozwoliły powiązać proces ich tworzenia z hercyńskimi ruchami tektonicznymi, które pod koniec ery paleozoicznej (w dewonie i karbonie) dotknęły rozległe obszary kuli ziemskiej. Przeobrażone piaskowce i łupki musiały być zatem starsze, choć do dziś nie udało się zbadać jak bardzo. Podobnego wieku, jak i tylko nieco młodszymi, są różnego rodzaju skały magmowe budujące Tatry. Mniej więcej w tym samym czasie, w skały które uległy przeobrażeniu „wcisnęła” się magma z głębi Ziemi. Po zastygnięciu utworzyła – generalnie – dzisiejszy granitowy masyw Tatr Wysokich.

Na przełomie karbonu i permu miały miejsce procesy, które doprowadziły do podniesienia utworzonych masywów skalnych. Powstałe wówczas góry przez wiele milionów lat były niszczone przez deszcz, wiatr, zmiany temperatury, a produkty tego niszczenia - piaski i żwiry- znoszone przez rzeki do niżej położonych miejsc. Tworzyły one zlepieńce i piaskowce, które przetrwały do naszych czasów tylko w dolinie Czarnego Wagu (Słowacja na południe od Tatr) i w jednym miejscu w słowackiej części Tatr Wysokich, pod Jagnięcym Szczytem gdzie w ilastej masie tkwią granitowe bloki zlepieńca koperszadzkiego. Erozja działająca przez kilkadziesiąt milionów lat prawie całkowicie wyrównała „pratatry” tak, że pod koniec permu obszar, na którym istniały stał się prawie równiną.

Granity w masywie Sławkowskiego Szczytu fot. Jan Krzeptowski Sabała

Od początku ery mezozoicznej (trias, jura, kreda) obszar tej równiny ponownie został zalany przez morze stanowiące część Oceanu Tetydy. Głębokość tego morza była różna – na północy było płytsze głębsze zaś na południu głębsze. Na dnie tego morza osadzał się materiał, z którego później powstały skały osadowe Tatr. Ze względu na zróżnicowanie głębokość, w tym samym czasie nieco inne osady gromadziły się w północnej części zbiornika, a nieco inne w południowej. W efekcie powstały tam różne skały. Płytszej części zbiornika morskiego nadano nazwę obszaru tatrzańskiego, głębszej - obszaru kriżniańskiego. Fragment zbiornika morskiego położny jeszcze dalej na południe nazwano choczańskim.

Morze, w którym rozpoczęło się powstawanie tatrzańskich skał osadowych znajdowało się na początku ery mezozoicznej na szerokości geograficznej dzisiejszej Słowenii. Ze znajdującego się na północy lądu rzeki dostarczały duże ilości żwiru, piasku i mułu kwarcowego. Na obszarze tatrzańskim tworzyły się zlepieńce i piaskowce kwarcytowe, na obszarze kriżniańskim piaskowce, mułowce i łupki. Ilość dostarczanego materiału okruchowego nie była równomierna, okresami słabła i wtedy osadzał się niemal wyłącznie materiał ilasty. Gdy – po pewnym czasie – całkowicie ustała dostawa materiału okruchowego na dno całego morza opadał niemal wyłącznie ił i muł wapienny. Na obu obszarach (tatrzańskim i kriżniańskim) panowały podobne warunki, toteż powstały tam identyczne skały. Zbiornik morski został zasiedlony przez liczne płytkowodne organizmy. Po ich śmierci szkielety stanowiły główne źródło węglanu wapnia budującego wapienie i dolomity. Z biegiem czasu morze na obszarze tatrzańskim zmniejszało swój zasięg, tak że pod koniec triasu spora część tego obszaru stała się ponownie lądem. Skały osadowe powstawały wyłącznie w płytkich lagunach i jeziorach, do których rzeki znosiły z równinnego lądu głównie materiał ilasty, czasami piaszczysty. Powstały wówczas czerwone i czarne łupki ilaste z wkładkami piaskowców. Natomiast obszar kriżniański prawie przez cały ten czas zalany był morzem. Dno zbiornika zasiedlały koralowce, ostrygi, małże, ramienionogi, a ich szczątki zachowały się w ogromnych ilościach w warstwach ciemnoszarych wapieni.


1 2 
strona: 1/2    1 2 
«« Powrót do listy
    Drukuj     Wyślij znajomemu    Ilość odwiedzin   25086

POZNAJ TATRY Copyright © MATinternet s.c. - Z-NE.PL - ZAKOPANE 1999-2024  ::  13704017 odwiedzin od 2007-01-09   ONLINE: 4