tu jesteś:   STRONA GŁÓWNA
Poznaj Tatry
NATURA
   Zielony Świat Tatr
   Zwierzęta Tatr
   Klimat, Skały i Wody
   Kronika wydarzeń przyrod.
KULTURA
   Historia
   Etnografia
Filmy edukacyjne
AUDYCJE RADIOWE
ATLAS ROŚLIN
ATLAS GRZYBÓW
ATLAS ZWIERZĄT
PANORAMY TATR
INNE GÓRY
BLOG / NEWSY
WSPÓŁPRACA


Klimat, Skały i Wody
Tatrzańskie skały – podział i charakterystyka

Wędrując po tatrzańskich szlakach mamy możliwość ”deptać” skały należące do wszystkich trzech, głównych grup skał budujących skorupę ziemską. Te trzy główne grupy to:

  •    skały magmowe
  •    skały metamorficzne
  •    skały osadowe
Często skały zaliczane do pierwszej i drugiej grupy określa się mianem skał krystalicznych. W obrębie poszczególnych grup wyróżnia się – dodatkowo – różne podziały.


strona: 1/2    1 2 
W przypadku skał magmowych – powstających na skutek krystalizacji magmy – dzieli się je ze względu na głębokość pod powierzchnią terenu, na której dochodziło do tej krystalizacji. Od tej głębokości zależy bowiem jakie minerały i w jaki sposób mogły wykrystalizować „budując” daną skałę. Podstawowy podział skał magmowych dzieli je na: głębinowe, subwulkaniczne i wulkaniczne (wylewne). Jak się nietrudno domyśleć – minerały budujące te pierwsze krystalizowały bardzo głęboko, wolno i spokojnie wraz ze stygnięciem magmy, w przypadku tych ostatnich, proces krystalizacji przebiegał bardzo gwałtownie.

Skały metamorficzne – przeobrażone, dzieli się ze względu na przyczyny, które doprowadziły do ich przeobrażenia (temperatura, ciśnienie, oba te czynniki działające łącznie i równomiernie) jak również ze względu na zasięg tych przeobrażeń.

Skały osadowe, powstają w wyniku takich procesów jak: wietrzenie (niszczenie, erozja skał powstałych wcześniej), transport materiału, sedymentacja (czyli osadzanie, różnego rodzaju materiału na jednym obszarze) i diageneza (przeobrażenie skały luźnej, sypkiej w zwięzłą np. piasku w piaskowiec). Podziały skał osadowych dokonywane są – między innymi – na podstawie wielkości ziaren czy okruchów je budujących, sposobu wypełnienia przestrzeni pomiędzy ziarnami i łączenia poszczególnych ziaren, rodzaju minerałów z jakich są zbudowane czy też charakteru procesów, które prowadziły do ich powstania. W tym ostatnim przypadku istotnym rozróżnieniem jest to czy skała powstała na skutek procesów chemicznych (głównie wytrącania z wodnych roztworów) czy też poprzez nagromadzenie szczątków organizmów żyjących.

Cały masyw tatrzański dzielony jest na trzy, odrębne części – między innymi ze względu na zróżnicowanie budujących je skał. Tatry Wysokie – to miejsce występowania skał krystalicznych, głębinowych a także skał metamorficznych, Tatry Bielskie – zbudowane są głównie ze skał osadowych, a w Tatrach Zachodnich możemy spotkać zarówno skały osadowe jak i metamorficzne.

Najstarszymi skałami znanymi z Tatr są skały metamorficzne. Najbardziej charakterystyczne to: gnejsy, migmatyty, amfibolity i łupki krystaliczne.

Gnejs – to skała metamorficzna, najczęściej o szarym zabarwieniu. Cechą charakterystyczną jest wyraźna laminacja (widoczne „warstwy”) budujących ją składników. Warstewki te są z reguły na przemian jasne, czasem wręcz białe i ciemne. Przeważnie gnejsy powstawały z przeobrażenia granitów, skał ilasto-piaszczystych, przeobrażenie to wymagało stosunkowo wysokich temperatur i ciśnienia.

Migmatyty – są generalnie bardzo podobne do gnejsów. Charakteryzują się zdecydowanie grubszymi laminami (warstwami), które dodatkowo, bardzo często są mocno powyginane (pofałdowane). Wyraźne również jest zróżnicowanie na „części” jasne i ciemne. Powstawały przez częściowe stopienie materiału skalnego. Elementy ciemne zbudowane są z tych składników, które były bardziej „odporne” na topienie, części jasne zostały „wytopione” ze skały pierwotnej. Często w obrębie tych jasnych elementów można znaleźć zachowane fragmenty skały wyjściowej.

Amfibolity – są to ciemne, ciemno-zielone, nieomal czarne skały, powstałe głównie na skutek przeobrażenia margli lub ciemnych skał wulkanicznych. Ich głównym składnikiem jest minerał amfibol. Najczęściej skały tego typu można spotkać na graniach Tatr Zachodnich.

Łupki krystaliczne - terminem tym najczęściej nazywa się skały metamorficzne o bardzo wyraźnej laminacji (warstwowaniu). Najczęściej minerały blaszkowe lub pręcikowe ułożone są względem siebie równolegle, co powoduje, iż tego typu skały bardzo łatwo dzielą się, łupią na płaskie części. W zależności od występowania konkretnych minerałów budujących te skały, nadawane im są bardziej „szczegółowe” nazwy, takie jak charakterystyczne dla Tatr: łupki łyszczykowe. Głównym minerałami budującymi te łupki są minerały z grupy łyszczyków (popularnie nazywane mikami). Łupki łyszczykowe powstały z przeobrażenia – głównie – skał ilastych.

Skały metamorficzne na grani Tatr Zachodnich fot. Jan Krzeptowski Sabała

Prawie tak samo „starymi” skałami jak skały metamorficzne są tatrzańskie granity. Wykrystalizowały z magmy, która wniknęła w przeobrażone skały metamorficzne. W granicie tatrzańskim wyróżniane jest kilka odmian, dodatkowo uważa się, że granity występujące w Tatrach Zachodnich powstały z przeobrażenia skał metamorficznych, a granity budujące tzw. „trzon krystaliczny Tatr” powstały „bezpośrednio” ze stygnącej magmy.

Granit  - to skała głębinowa, ziarnista (o wyraźnie widocznych ziarnach minerałów go budujących), przeważnie szara, czasami bardziej jasna lub ciemniejsza, a nawet o zabarwieniu różowym. Podstawowe składniki budujące tę skałę to kwarc, skalenie różnego rodzaju, głównie skalenie potasowe i łyszczyki. Proporcje pomiędzy poszczególnymi składnikami mogą być bardzo różne – w zależności od odmiany granitu. Granit tatrzański różni się nieco od „normalnego” granitu właśnie ze względu na budujące go składniki. Wśród skaleni wyraźnie dominuje oligoklaz (nazwa nadawana plagioklazom zbliżonym do albitu), kwarc i biotyt (czarny minerał z grupy łyszczyków). Przeważnie kolor granitu tatrzańskiego jest szary. Część z badaczy budowy geologicznej Tatr proponowała, by odmianie granitu występującego w Tatrach (tej budującej największe obszary masywu krystalicznego) nadać odrębną nazwę: tatrytu.

Bardzo często, zarówno w tatrzańskich granitach jak i gnejsach można zaobserwować wyraźne, charakterystyczne różowe żyły o różnej grubości. Są to skały zwane pegmatytami (żyły pegmatytowe). Powstawały one pod sam koniec procesu krzepnięcia magmy (tej, z której wcześniej powstawały granity). Ponieważ większość składników budujących granit wykrystalizowała wcześniej – w niektórych miejscach następowało nagromadzenie pewnych, „spóźnionych” minerałów, głównie skaleni potasowych.

1 2 
strona: 1/2    1 2 
«« Powrót do listy
    Drukuj     Wyślij znajomemu    Ilość odwiedzin   43706

POZNAJ TATRY Copyright © MATinternet s.c. - Z-NE.PL - ZAKOPANE 1999-2024  ::  13705462 odwiedzin od 2007-01-09   ONLINE: 9