|
|
Klimat, Skały i Wody
|
Historia powstawania skał tatrzańskich
|
strona: 1/2
1 2
Skały tatrzańskie mają bardzo różne pochodzenie i powstawały w różnym czasie. Skały magmowe formowały się z magmy zastygającej w głębi skorupy ziemskiej. Skały osadowe powstawały z osadów gromadzących się na dnie mórz, których głębokość i zasięg ulegał w czasie tego osadzania wielokrotnym zmianom. Materiał budujący te skały pochodził zarówno ze szczątków organizmów żyjących w morzach jak i stanowiły go cząstki mineralne pochodzące z powstających i niszczonych w pobliżu lądów. Skały przeobrażone (metamorficzne) powstawały na skutek przeobrażeń skał wcześniej utworzonych, zarówno osadowych jak i magmowych. Procesy metamorficzne to – głównie – zmiany temperatury, ciśnienia i środowiska chemicznego. Za sprawą ruchów tektonicznych baseny oceaniczne, morskie jak i powstałe w nich skały, kilkakrotnie przekształcały się w góry. Te z kolei były niszczone, poddawane erozji.
Najstarszymi skałami znanymi z Tatr są gnejsy i łupki krystaliczne, które obecnie występują głównie w górnych częściach dolin Tatr Zachodnich. Są to skały metamorficzne. Przypuszcza się, że skałami, które uległy przeobrażeniu były piaskowce i łupki głownie ilaste. Oznaczenia wieku bezwzględnego gnejsów, pozwoliły powiązać proces ich tworzenia z hercyńskimi ruchami tektonicznymi, które pod koniec ery paleozoicznej (w dewonie i karbonie) dotknęły rozległe obszary kuli ziemskiej. Przeobrażone piaskowce i łupki musiały być zatem starsze, choć do dziś nie udało się zbadać jak bardzo. Podobnego wieku, jak i tylko nieco młodszymi, są różnego rodzaju skały magmowe budujące Tatry. Mniej więcej w tym samym czasie, w skały które uległy przeobrażeniu „wcisnęła” się magma z głębi Ziemi. Po zastygnięciu utworzyła – generalnie – dzisiejszy granitowy masyw Tatr Wysokich.
Na przełomie karbonu i permu miały miejsce procesy, które doprowadziły do podniesienia utworzonych masywów skalnych. Powstałe wówczas góry przez wiele milionów lat były niszczone przez deszcz, wiatr, zmiany temperatury, a produkty tego niszczenia - piaski i żwiry- znoszone przez rzeki do niżej położonych miejsc. Tworzyły one zlepieńce i piaskowce, które przetrwały do naszych czasów tylko w dolinie Czarnego Wagu (Słowacja na południe od Tatr) i w jednym miejscu w słowackiej części Tatr Wysokich, pod Jagnięcym Szczytem gdzie w ilastej masie tkwią granitowe bloki zlepieńca koperszadzkiego. Erozja działająca przez kilkadziesiąt milionów lat prawie całkowicie wyrównała „pratatry” tak, że pod koniec permu obszar, na którym istniały stał się prawie równiną.
|
Granity w masywie Sławkowskiego Szczytu fot. Jan Krzeptowski Sabała |
|
|
Od początku ery mezozoicznej (trias, jura, kreda) obszar tej równiny ponownie został zalany przez morze stanowiące część Oceanu Tetydy. Głębokość tego morza była różna – na północy było płytsze głębsze zaś na południu głębsze. Na dnie tego morza osadzał się materiał, z którego później powstały skały osadowe Tatr. Ze względu na zróżnicowanie głębokość, w tym samym czasie nieco inne osady gromadziły się w północnej części zbiornika, a nieco inne w południowej. W efekcie powstały tam różne skały. Płytszej części zbiornika morskiego nadano nazwę obszaru tatrzańskiego, głębszej - obszaru kriżniańskiego. Fragment zbiornika morskiego położny jeszcze dalej na południe nazwano choczańskim.
Morze, w którym rozpoczęło się powstawanie tatrzańskich skał osadowych znajdowało się na początku ery mezozoicznej na szerokości geograficznej dzisiejszej Słowenii. Ze znajdującego się na północy lądu rzeki dostarczały duże ilości żwiru, piasku i mułu kwarcowego. Na obszarze tatrzańskim tworzyły się zlepieńce i piaskowce kwarcytowe, na obszarze kriżniańskim piaskowce, mułowce i łupki. Ilość dostarczanego materiału okruchowego nie była równomierna, okresami słabła i wtedy osadzał się niemal wyłącznie materiał ilasty. Gdy – po pewnym czasie – całkowicie ustała dostawa materiału okruchowego na dno całego morza opadał niemal wyłącznie ił i muł wapienny. Na obu obszarach (tatrzańskim i kriżniańskim) panowały podobne warunki, toteż powstały tam identyczne skały. Zbiornik morski został zasiedlony przez liczne płytkowodne organizmy. Po ich śmierci szkielety stanowiły główne źródło węglanu wapnia budującego wapienie i dolomity. Z biegiem czasu morze na obszarze tatrzańskim zmniejszało swój zasięg, tak że pod koniec triasu spora część tego obszaru stała się ponownie lądem. Skały osadowe powstawały wyłącznie w płytkich lagunach i jeziorach, do których rzeki znosiły z równinnego lądu głównie materiał ilasty, czasami piaszczysty. Powstały wówczas czerwone i czarne łupki ilaste z wkładkami piaskowców. Natomiast obszar kriżniański prawie przez cały ten czas zalany był morzem. Dno zbiornika zasiedlały koralowce, ostrygi, małże, ramienionogi, a ich szczątki zachowały się w ogromnych ilościach w warstwach ciemnoszarych wapieni.
1 2
strona: 1/2
1 2
|
|
|
|